Geboren te Liverpool, Merseyside. Stephen M. Baxter is een Britse auteur van harde sciencefiction. Groeide op in Liverpool en studeerde wiskunde aan de universiteit van Cambridge. Promoveerde als ingenieur aan de universiteit van Southampton. Was een aantal jaren actief als docent wis- en natuurkunde en in de informatietechnologie. Baxter is sterk beïnvloed door sciencefictionpionier HG Wells en is sinds 2006 vicevoorzitter van de internationale HG Wells Society.
Al aan het begin van zijn carrière werd hij door fans en collega’s verwelkomd als een vernieuwer van klasse. Debuteerde in 1987 als SF-schrijver in het tijdschrift Interzone 19 met het verhaal The Xeelee Flower dat meteen werd bekroond met de Writers of the Future-prijs.
Zijn werk kan worden gekarakteriseerd als ‘harde’ SF - wat niet verwonderlijk is gezien zijn voorgaande occupaties. Baxter is gefascineerd door de grenzen van de menselijke technologie: in de context van het menselijk ras dat is uitgezwermd naar alle hoeken van het heelal probeert hij de grenzen van zowel de technologische als de menselijke vooruitgang op een uiterst innovatieve en verbeeldingsrijke manier te verkennen. In het SF-wereldje heeft hij zich daardoor de reputatie verworven van de man -who put the ‘S’ back in ‘SF’.
In 1995 wijdde hij zich volledig aan het schrijven. Naam en faam verwierf hij met zijn schepping van het Xeelee-universum, waarin de mens voortdurend op zoek is naar de Xeelee, de alomtegenwoordige maar tegelijkertijd onzichtbare meesters van het heelal. Hij werkte dit in meerdere romans en korte verhalen uit. Zijn fascinatie voor het construeren van universa die hun eigen geschiedenis en ontwikkeling kennen - zo is hij ook de schepper van het Alternate World-universum - ook wel ‘future histories’ genaamd, leveren een indringende kijk op de menselijke aard op.
In 2010 begon Baxter te werken aan een nieuwe serie met Terry Pratchett. Deze samenwerking leverde vijf boeken op: The Long Earth, The Long War, The Long Mars, The Long Utopia en The Long Cosmos.
Baxter's "Future History" modus is gebaseerd op onderzoek naar harde wetenschap. Het omvat de Xeelee Sequence, die bestaat uit negen romans, inclusief de Destiny's Children trilogie en Vengeance/Redemption duologie die zich afspeelt in een alternatieve tijdlijn, plus drie volumes die de 52 korte stukken (korte verhalen en novellen) in de serie verzamelen, die allemaal passen in een enkele tijdlijn die zich uitstrekt van de Big Bang singulariteit van het verleden tot zijn Timelike Infinity (1993) singulariteit van de toekomst. Deze verhalen beginnen in het heden en eindigen wanneer het Melkwegstelsel vijf miljard jaar in de toekomst botst met Andromeda. Het centrale verhaal is dat van de mensheid die opkomt en evolueert om het op één na machtigste ras in het universum te worden, naast de goddelijke Xeelee. Karakterontwikkeling is vaak secundair aan de uitbeelding van geavanceerde theorieën en ideeën, zoals de ware aard van de Grote Attractor, naakte singulariteiten en de grote strijd tussen baryonische en donkere materie levensvormen. De Manifold Trilogy is een ander voorbeeld van Baxters toekomstige geschiedenismodus, zelfs conceptueler dan de Xeelee-reeks. Elke roman is gericht op een mogelijke verklaring van de Fermi-paradox. De tweedelige rampenserie Flood and Ark, gevolgd door drie extra verhalen, Earth III, Earth II en Earth I, die ook in deze categorie past, waar catastrofale gebeurtenissen zich in de nabije toekomst ontvouwen en de mensheid zich moet aanpassen om te overleven in drie radicaal verschillende planetaire omgevingen. In 2013 bracht Baxter zijn korte verhalenbundel Universes uit met verhalen die zich afspelen in Flood/Ark, Jones & Bennet en Anti-Ice universums. Baxter tekende een contract voor twee nieuwe boeken, Proxima en Ultima, die beide namen van planeten zijn, en ze werden respectievelijk in 2013 en 2014 uitgebracht.
Een tweede categorie in Baxters werk is gebaseerd op lezingen over evolutionaire biologie en menselijk/dierlijk gedrag. Elementen hiervan komen voor in zijn toekomstige geschiedenissen (vooral latere werken zoals de Destiny's Children -serie en Flood/Ark), maar hier ligt de focus. Het belangrijkste werk in deze categorie is Evolution, dat de evolutie van de mensheid in het verleden en de toekomst van de aarde verbeeldt. De Mammoth Trilogy, geschreven voor jongvolwassenen, deelt vergelijkbare thema's en zorgen terwijl het het heden, verleden en de toekomst van een kleine kudde mammoeten onderzoekt die overleven op een eiland in de Noordelijke IJszee.
Een derde categorie van Baxters fictie is alternatieve geschiedenis, gebaseerd op onderzoek naar geschiedenis. Deze verhalen zijn menselijker, met personages die met meer diepgang en zorg worden neergezet. Dit omvat zijn NASA-trilogie, die onderzoek naar NASA en zijn geschiedenis omvat; en de Time's Tapestry- serie, die sciencefictioninterventies in ons verleden bevat vanuit een alternatieve-geschiedenistoekomst. De roman Anti-Ice is een eerder voorbeeld van Baxters vermenging van alternatieve geschiedenis met sciencefiction. Een recenter werk in deze richting is de Northland-trilogie, een alternatieve prehistorie die begint met Stone Spring, dat zich tienduizend jaar geleden afspeelt in de steentijd , gevolgd door Bronze Summer en Iron Winter, die zich afspelen in alternatieve versies van de bronstijd en de ijzertijd. In 2009 werd Baxter jurylid voor de Sidewise Award for Alternate History, de eerste voormalige winnaar van het panel.
Een andere categorie, buiten het hoofdgedeelte van Baxters onafhankelijke werk, zijn sequels en delen van sciencefictionklassiekers. Zijn eerste roman die brede erkenning kreeg (hij won drie literaire prijzen) was The Time Ships, een geautoriseerd vervolg op HG Wells' The Time Machine. De Time Odyssey -serie, een trilogie die hij samen met Arthur C. Clarke schreef, is verbonden met Clarke's vier Space Odyssey- romans. De trilogie bestaat uit Time's Eye, Sunstorm en Firstborn. Een andere roman is gebaseerd op een synopsis geschreven door Clarke, The Light of Other Days. Baxter heeft ook een Doctor Who -roman gepubliceerd, The Wheel of Ice. Zijn meest recente vervolg is The Massacre of Mankind, een geautoriseerd vervolg op HG Wells' The War of the Worlds.
Zijn werk is onder meer bekroond met de Philip K. Dick Award, de John Campbell Memorial Award en de British Science Fiction Association Award, terwijl hij nominaties ontving voor de Hugo Award, de Artur C. Clarke Award en de Locus Award. Sinds 2006 is Baxter vice-president van de internationale HG Wells Society. Co-auteurs: Clarke, Arthur C.